Extra informatie bij venster 21, Plattelands patriottisme over de staatgrepen

Onder de patriotten kon je verschillende richtingen onderscheiden, namelijk unitarissen (zij streefden naar staatseenheid, afschaffing van gewestelijke structuren), federalisten (zij streefden naar een federatie van gewesten, geen staatseenheid dus, meer een federatief samenwerkingsverband, waarbij gewestelijke autonomie overeind blijft) en de moderaten, die een tussenpositie innamen. Zij streefden wel naar staatseenheid, maar dat moest via de parlementaire weg verkregen worden.

In 1798 was er in feite een strijd tussen radicale patriotten en de moderaten. De radicale patriotten vonden dat er revolutionair gehandeld moest worden. Anders kwam er nooit een Staatsregeling (grondwet). De eerste van 1797 was namelijk verworpen in de nationale volksraadpleging. Daarom pleegden radicale patriotten in januari 1798 een staatsgreep. Ze zuiverden landelijk, provinciaal en lokaal alle besturen. Ook in Oss gebeurde dit. Alle ambtenaren in Oss moesten de eed van afkeer tegen het stadhouderschap, aristocratie, regeringsloosheid en federalisme afleggen. Anders zouden ze hun ambt verliezen. Ook de grondvergadering, bestaande uit alle kiesgerechtigde burgers van Oss, 500 personen in totaal, werd gezuiverd. Burgers die niet de eed van afkeer wilden afleggen en niet eerder bij de grondvergadering aanwezig waren geweest, mochten niet meedoen aan de stemming over de Staatsregeling van 1798, die tevens de eerste Grondwet van Nederland (Bataafse Republiek) was. Mede door de zuiveringen behaalde de Staatsregeling een meerderheid. Dit heuglijk feit werd met een waar patriots feest gevierd. Op 19 mei 1798 werd de vrijheidsboom op de Heuvel geplant, onder begeleiding van gildebroeders en trompetters uit Den Bosch. Voor iedereen was er bier en wijn. Inwoners binnen de grachten werden opgeroepen ’s avonds hun huizen feestelijk te verlichten.
De patriotse vreugde was maar van korte duur, want enkele weken later werd een nieuwe staatsgreep gepleegd. De radicale patriotten waren zoveel gezag verloren bij hun acties, dat een nieuwe staatsgreep van de moderaten in juni 1798 niet uitbleef. De nieuwe Staatsregeling bleef hierna wel van kracht en de scherpe politieke tegenstellingen verdwenen naar de achtergrond. De patriotten verdwenen van het politieke toneel, de tijd van democratische experimenten was voorbij. De uitbouw van de eenheidsstaat had voortaan de hoogste prioriteit.

Notaris Adriaan van der Meer, de leider van de Osse patriotten, was in 1797 al verhuisd naar Waspik. Hij probeerde nog wel terug te keren naar Oss, door te solliciteren naar de functie van gemeentesecretaris begin 1798, in de tijd dus dat zijn radicaal patriotse vrienden in Den Haag en elders de boventoon voerden. Maar na de tweede staatsgreep werd niets meer vernomen van zijn sollicitatie.

Terug naar venster 21