Tegen het einde van de jaren twintig ging het over de hele wereld economisch slechter, dit was ook in het Maasland merkbaar. In 1929 besloot de familie Jurgens de margarinefabriek van Oss naar Rotterdam te verplaatsen. Net als in 1891, toen de margarinefabriek van Van den Bergh naar Rotterdam vertrok, betekende dit grote werkloosheid en armoede voor veel mensen in Oss en omgeving. Ook nu ontbraken nog steeds opvangmogelijkheden en opnieuw ontstonden er spanningen die zich uitten in allerlei misstanden. Een steeds groter aantal berovingen, inbraken, brandstichtingen om geld van de verzekering op te strijken vond plaats, en zelfs een aantal moorden. Maar liefst 1090 misdrijven werden gepleegd door ongeveer 70 tot 80 personen. De overeenkomsten met de toestanden rond 1890 waren groot, soms kwamen de daders uit dezelfde families. En net als in de vorige eeuw stortte de landelijke pers zich op Oss. Zelfs de internationale kranten hadden aandacht voor de toestanden in Oss, met sensationele koppen in Franse kranten als “du sang sur les tulipes = bloed over de tulpen” en een “school voor de misdaad” die in Oss te vinden zou zijn.

Ook nationaal-socialistische groepen kwamen naar Oss. Zij waren tegen de manier van leven die grote fabrieken met zich meebrachten en in het bijzonder waren zij tegen joodse ondernemers, die hier in Oss een aantal grote bedrijven hadden opgericht (onder andere de slachterijen van Zwanenberg en Hartog en de tapijtfabriek Bergoss van Van den Bergh). Met al deze toestanden kreeg Oss weer in het hele land de reputatie een zeer criminele stad te zijn. Verdachten met mooie bijnamen als ‘Toon de Soep’ werden overal bekend.

In 1934 werd na een roofoverval en de moord op twee broers in Oijen de marechaussee ingezet, maar zowel zij als de politie kregen heel moeilijk vat op de daders. Rond 1935 waren de meeste verdachten wel opgepakt. De inzet van de mannen van de marechaussee werd van hogerhand zeer gewaardeerd, zij ontvingen persoonlijk van Koningin Wilhelmina onderscheidingen. Dit tot ergernis van de lokale politie. De marechaussee kwam hierna in Oss nog andere vormen van criminaliteit tegen, zoals verduisteringen en zedenschandalen op fabrieken en in de kerk, maar zij kreeg van de minister van Justitie Goseling opdracht om met dit soort onderzoek te stoppen. Dit leidde tot vragen in de Tweede Kamer waar vooral de NSB’er Rost van Tonningen, gesteund door artikelen in De Telegraaf, eiste dat de minister uitleg gaf over zijn beleid in ‘de Zaak Oss’. De uitleg en het beleid van Goseling werden afgekeurd. 

Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is de discussie in de Kamer over Oss nooit afgemaakt en blijven steken in de hoogste staat van opwinding. Misschien zijn daardoor de sensationele berichten over Oss zo lang blijven doorklinken.

Bijdrage: Paul Spanjaard

Literatuur:

• De affaire-Oss : van lokaal conflict tot nationale rel,  Jos Smeets, Amsterdam, 2001
• De zaak Oss , M. Schouten, Amsterdam, 1982
• Oss een stad, Henk Buijks, Jos Neomagus en Paul Spanjaard, Oss, 1998
• De criminaliteit van Oss, proefschrift, W.H. Nagel, 1949

Interessante links:

Legofilmpje van Dennis Beelen over de Bende van Oss (1.42 minuten)